Auteursrechten en advocaten: het Hof van Cassatie zet de puntjes op de "i"

Historische zienswijze: geen auteursrecht wanneer creativiteit "zeer" aan banden wordt gelegd

In een recent arrest heeft het Hof van Cassatie standpunt ingenomen over de kwestie of advocaten (of andere beroepsbeoefenaars die bij de creatie van hun werken rekening moeten houden met technische overwegingen, regels of andere beperkingen) auteursrechtelijk beschermde werken creëren.

Tot voor kort was de algemene teneur in de rechtspraak over dergelijke kwesties negatief: zo stelde onder meer het Hof van Beroep te Gent in 2018 dat een advocaat geen auteursrecht heeft op zijn handelingen, vermits deze kenmerkend zijn voor de professionele activiteit van een advocaat in het algemeen, en die elke advocaat moet geacht worden beroepshalve te kunnen stellen. De activiteiten van advocaten werden volgens het Hof van Beroep enerzijds geacht omkaderd te zijn en daardoor sterk beperkt door tal van regels die zijn vrijheid en creativiteit zeer aan banden leggen, en anderzijds door de feiten die zich aan hem of haar aandienen.

Met andere woorden: er kan in dergelijk geval geen sprake zijn van een oorspronkelijk werk, vermits technische overwegingen en feiten de creativiteit van de beroepsbeoefenaar in kwestie inperkten.

‍

Cassatie sluit zich aan bij rechtspraak van het Hof van Justitie

In een arrest van 6 april 2023 maakt het Hof van Cassatie komaf met deze zienswijze:

Zo stelt het Hof uitdrukkelijk dat: "Opdat een werk van letterkunde of kunst auteursrechtelijk beschermd zou zijn, geldt als noodzakelijke maar voldoende voorwaarde dat wordt bewezen dat het werk oorspronkelijk is, in de zin dat het een eigen intellectuele schepping van zijn auteur is, die de persoonlijkheid van deze laatste weerspiegelt en tot uiting komt door de vrije, creatieve keuzes van de auteur bij de totstandkoming van dat werk. Dit veronderstelt, wanneer het een geschrift betreft, dat de auteur vrije en creatieve keuzes heeft kunnen maken wat betreft de woordkeuze, de schikking en de combinatie van de woorden waarmee hij op een oorspronkelijke wijze uitdrukking heeft gegeven aan zijn creatieve geest en tot een resultaat is gekomen dat een intellectuele schepping vormt."

Het feit dat een auteur een werk in het kader van zijn beroepsactiviteiten produceert, en daarbij wordt verondersteld de nodige professionele deskundigheid aan de dag te leggen, verhindert volgens het Hof als dusdanig niet dat het werk als oorspronkelijk in aanmerking kan komen.

De vraag rijst bijgevolg of de werken die door een advocaat (of enige andere uitoefenaar van een beroep die rekening dient te houden met bepaalde technische overwegingen, denk bijvoorbeeld aan architecten, designers van producten, ontwikkelaars van software, enz.) wel de voor het auteursrecht noodzakelijke "persoonlijke noot" kan geven aan hun werken.

Rekening houdend met de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie terzake, staan "technische overwegingen, regels of beperkingen die geen ruimte laten voor creatieve vrijheid" de bescherming van dergelijke werken onder het auteursrecht immers in de weg (zie bvb. HvJ, 1 maart 2012, Football Dataco e.a. / Yahoo! e.a., C-604/10; 22 december 2010, Bezpečnostní softwarová asociace, C‑393/09; en Football Association Premier League e.a., C‑403/08 en C‑429/08).

Het Hof van Cassatie gaat in haar recent arrest voort op dit elan, stellende dat "[w]anneer voor de creatie van een werk technische overwegingen, regels of andere beperkingen gelden die geen ruimte laten voor creatieve vrijheid, heeft dat werk niet de oorspronkelijkheid die vereist is om een auteursrechtelijk beschermd werk te kunnen vormen." Een werk kan bijgevolg in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming, ook al wordt de verwezenlijking ervan door technische overwegingen, regels of andere beperkingen bepaald; doch enkel op voorwaarde dat een dergelijke bepaling de auteur niet heeft belet zijn persoonlijkheid in het werk door vrije en creatieve keuzes tot uiting te brengen.

‍

Conclusie

Het standpunt van het Hof van Cassatie is logisch, en vloeit voort uit de aanzet die het Hof had gegeven in het Cassatieberoep dat tegen het hogergenoemd arrest van het Hof van Beroep van Gent werd ingesteld: enkel wanneer de technische overwegingen, regels of beperkingen geen enkele ruimte laten voor creativiteit, kan een werk geen auteursrechtelijke bescherming genieten.

Het is met andere woorden van belang om duidelijk aan te kunnen geven welke creatieve keuzes er voorhanden waren bij de totstandkoming van het werk. Een duidelijke documentatie blijft bijgevolg aangewezen ...